कमलरी बनाइएकोबाट यस विरुद्दको विभेदलाई छिचोल्दै शिक्षाको महत्व बुझी अहिले कानुन अध्ध्ययन गरिरहेको व्यक्तीको कथा

बाल्यकालको एउटा घटनाबाट सुरु गर्छु । मैले कक्षा आठको नयाँ किताब किनेर ल्याएको थिएँ । त्यहिबेलामा बुबाले जेरी ल्याउनुभएको रहेछ । जेरी एउटा कागजमा बेरिएको थियोः खाने मुख धेरै थिए । बुबाले मेरो त्यही नयाँ किताबको पाना च्याती जेरी हालेर सबैलाई बाँडिदिनुभयो । मेरो बुबालाई आठ कक्षाको किताब एउटा कागज मात्र थियो । कुन कागजमा के लेखिएको छ र यसको महत्व के थियो, केही थाहा थिएन । मेरो बुवा कति सिधा भन्ने अनुभूति हुन्थ्यो मलाई । यसले शिक्षाको महत्व बारेमा झक्झकाई रहन्थ्यो ।

सायद यही शिक्षाको कमीले होला, गाउँ सफाई, खेल व्यवस्थापनलगायतका क्षेत्रमा मेरै समुदायका मानिसहरू अध्यक्ष हनुहुन्थ्यो तर शिक्षा, स्थानीय तहको प्रमुख क्षेत्र र अलि शैक्षिक योग्यता चाहिने क्षेत्रमा चाहिँ कोही देखिँदैन थियो वा भनौँ, निर्णय गर्ने क्षेत्रमा कोही पनि पाइन मैले ।

म कमलरी थिएँ । अङ्ग्रेजीमा भन्नेपर्दा Slave ! सम्पत्ति र शिक्षा जस्तो महत्त्वपूर्ण कडी नै समुदायबाट बञ्चित थियो, जसलाई फाइदा उठाएर सम्पतिको बापत छोरीचेलीलाई अर्काको घरमा वर्षौसम्म काम लगाउने प्रचलन मौलायो । अनि छोरीचेली १७-१८ वर्ष भएपछि वा भनौँ विवाह गर्न योग्य भएपछि ‘जाउ तिम्रो बहिनिलाई पठाई देउ’ भन्ने र दास्तवको पुस्तान्तरण गर्ने ।

असह्य भयो । यसको विरूद्धको अभियानमा लाग्‍न थालियो । अनि पढाइ लेखाइ निरन्तर नै भएन । विद्यालय छोडी छोडी कहिले कसलाई उद्धार गर्न जानुपर्ने, कहिले कसको ज्यान जोगाई दिनुपर्ने, मार‍पिटबाट बचाउनुपर्ने, राज्यका ठुलाठुला ओहोदाका मान्छे, सरकारी निकायमा कार्यरत कर्मचारी, डिआइजीलगायतका शक्तिशाली व्यक्तिहरूसँग लड्नुपर्ने । यस्तैमा विद्यालय निरन्तरता दिनुपर्यो । कक्षा आठमा त ३० दिन मात्र विद्यालय गइयो । दोस्रो डिभिजनमा पास भएपछि, साह्रै चित्त दुख्यो, फेरि अर्को स्कुलमा भर्ना लिएर पढेँ ।

परिस्थितिले नै मलाई कानुनको ढोकासम्म पुर्यायो र मेरो अभियानको यात्रालाई थप मजबुद बनायो । सपना देख्‍न पनि टाउको माथि बलियो छानो, लत्ताकपडा, खाना र विशेषगरि सुरक्षाको अनुभूति चाहिँदो रहेछ । यिनीहरूको अभावमा पनि मेरो कामले गर्दा मलाई कानुन विषयतर्फ आकर्षित गर्यो । पहिला कानुन भनेको प्रहरीले पक्रिने, थुन्‍ने, कुट्ने भन्ने मात्र लाग्थ्यो । कमलरी प्रथा उन्मूलन अभियानमा लाग्दै गर्दा यसको महत्वको बारेमा पनि अवगत हुँदै गयो । अनि कानुन पढ्ने रूचि बढ्यो ।

२०६८ सालमा शान्तिपूर्ण कमलरी उन्मूलन आन्दोलन गर्यौ । मैले आन्दोलन हाँके । नेपाल सरकारले मुक्त कमलरी घोषणा गर्यो । कमलरीको माग पूरा गर्न भनी १२ करोड बजेट छुट्याए पनि बिना कुनै योजनाको बजेट भएका कारणले गर्दाखेरि ९ करोड फ्रिज भएर गयो । मुक्त कमलरी कार्ड प्रदान गरे पनि यो औपचारिक दस्तावेजमा सीमित रह्‍यो । यस्तै कयौँ कानुनी र कार्यविधिगत जटिलताले पनि कानुन पढ्न रुचि बढ्यो । रोजेभेल्ट फाउन्डेसनले (Roosevelt Foundation) पछि मलाई Freedom from Fear Award बाट नेदरल्यान्डमा सम्मान गर्यो । यो अवार्ड अहिलेसम्म मलाला युसुफ, नेल्सन मण्डेलालगायतका व्यक्तिले प्राप्त गर्नुभएको छ भन्दा मलाई झन् आफ्नो कामप्रति प्रोत्साहन मिल्यो ।

हाम्रो बेलामा एसइइ पास गर्नु भनेकोः प्रधानमन्त्री र मन्त्रीभन्दा माथि भएको महसुस हुन्थ्यो । एसइइ पछिको तीन महिनामा आफ्नो जिज्ञासु स्वभावलाई निरन्तरता दिई अगाडि बढे अवश्य सफल भइन्छ ।